آثار و بركات اردوهای جهادي چنان شگرف، ماندگار و ملموس است كه شايد كمتر حركت اجتماعي- فرهنگي را بتوان با آن مقايسه نمود. مجموعة اهداف و ثمرات مادي و معنوي كه در این دوره های نسبتاً كوتاه تحقق مي‌يابد، اين اردوها را به نشانه ای از عمق فرهنگ ديني و انقلابي ما بدل ساخته است.
«انّ الّذين آمنوا و الّذين هاجَروا و جاهَدوا في سَبيلِ الله أولئک يَرجونَ رحمتَ اللهِ و اللهُ غفورٌ رحيمٌ» (بقره/218)
آثار و بركات اردوهای جهادي چنان شگرف، ماندگار و ملموس است كه شايد كمتر حركت اجتماعي- فرهنگي را بتوان با آن مقايسه نمود. مجموعة اهداف و ثمرات مادي و معنوي كه در این دوره های نسبتاً كوتاه تحقق مي‌يابد، اين اردوها را به نشانه ای از عمق فرهنگ ديني و انقلابي ما بدل ساخته است.
مجموعة آثار و بركات اين سفرها را مي‌توان در چهار بخش تقسيم بندي نمود:
خواستگاه مذهبي
آثار و بركات این اردوها براي منطقه
آثار و بركات براي برگزاركنندگان سفر و شركت‌كنندگان در آن.
آثار و بركات براي مسؤلان
مسلّماً بر شمردن تمامي آثار و بركات نشأت گرفته از اين سفرها بسيار دشوار، است چراكه بخش قابل توجهي از اين آثار و بركات به خصوص براي شركت‌كنندگان در سفر به صورت يافته‌هاي شخصي و دروني باقي خواهد ماند و بازگو نمي‌گردد. همچنين بررسي نتايج و آثار پديد آمده در ميان جوامع مناطق محروم، نياز به يك كار علمي و بررسي جامعه شناسي دارد، لكن ملموس‌ترين و بارزترين ثمرات حركتهاي جهادي را در قالب تقسيم بندي مذكور اجمالاً بيان مي‌كنيم:
الف) خاستگاه ديني اردوهای جهادي
در مورد خاستگاه ديني اين حرکت‌ها، به عنوان تکليف و وظيفه‌ي شرعي و دستور بزرگان دين براي انسان، احاديث، روايات و سخنان بسياري وجود دارد که اهميت و لزوم وجود چنين نوع حرکت‌هايي را در ميان مسلمانان به وضوح روشن مي‌سازد. اما اگر بخواهيم به اختصار به برخي از آنها اشاره نماييم در مي يابيم اهميت اين موضوع در روايات از دو جنبه بررسي شده‌اند:
1) دسته اول روايات و سخنان ناظر به اهميتِ چشيدن طعم فقر و لزوم همنشيني و مجالست با فقرا هستند که در اين مورد مي‌توان به رواياتي اشاره کرد که صرف برقراري تماس و رابطه با محرومين را مطلوب مي‌داند.
2) اما دسته دوم مبحث مهم «لزوم خدمت به محرومين و مستضعفان» را به همراه دارند تا آنجا که حضرت امام خميني در اين راه مستضعفان را «ولي‌نعمتان» مردم معرفي مي‌کنند. از اين دسته مي‌توان به آياتي همچون:
«انّما المؤمنون الذين آمنوا بالله و رسوله ثم لم يرتابوا و جاهدوا بأموالهم و أنفسهم في سيل الله اولئک هم الصادقون» (حجرات/15)
«و أنفقوا ممّا رزقناکم…» (منافقون/10)
و يا رواياتي که انسان را به انفاق و کمک به مستمندان دعوت مي‌کند اشاره کرد.
بالاتر از اين دسته، جملات و رواياتي‌است که رسيدگي به حال مستمندان را از اصول اسلام و تکليف شرعي مسلمانان معرفي مي‌کنند، همچنان که رهبر معظم انقلاب می‌فرمايند:
«پايبندي به اصول انقلاب بدون مجاهدت در راه نجات مستضعفان و محرومان سخني بي‌معني و ادعايي پوچ است.» يا امام خميني در موارد گوناگوني و بارها نيز در وصيت نامه‌ي سياسي-الهي فرد مسلمانان را به کوشش براي رفاه طبقات محروم وصيت نموده‌اند.
ب) جايگاه حرکت از نظر آثار و بركات آن براي منطقه:
1. ايجاد روحية امید و تقويت انگيزه براي تداوم زندگي در جوامع روستايي و مناطق محروم
اردوهای جهادي اگرچه مشتمل بر خدمات بسيار ناچيز و كوتاه مدت هستند، لكن همين خدمات مختصر، به همراه تأثير فرهنگي عميق اين حركتها در ميان جوامع مذكور به شكل قابل توجهي اميد و انگيزه زندگي را در ميان مردم منطقه زنده مي‌كند
2. ترويج نشاط كار و باور به توانايي‌هاي بومي براي رفع فقر، بهبود شرايط منطقه
مشاهدة تعدادي دانشجو يا روحاني كه از جان و دل براي خدمت به مردم، كار و تلاش مي‌كنند، عاملي است براي تحريك اهالي به سمت كار و تلاش و باعث مي شود مردم منطقه متوجه شوند براي انجام هر کاري نيازمند و وابسته به دولت نبوده و خودشان هم مي توانند با همکاري و مشارکت، بسياري از مشکلات خود را برطرف کنند.
3. دلگرمي به نظام اسلامي و تقويت ريشه‌هاي عقيدتي مردم منطقه
از آنجا كه فطرت پاك و سالم مردم مناطق روستايي و محروم موجب ايماني عميق و ريشه‌دار در آنها نسبت به اسلام و نظام اسلامي شده است، اين حركتها عاملي براي تقويت و تعميق اين باور‌ها است.
4. رفع فقر فرهنگي از چهرة منطقه
توجه به حركتهاي فرهنگي و آموزشي در كنار فقرزدايي اقتصادي از مناطق محروم، عاملي ريشه‌اي در رفع محروميت از اين مناطق است که لازم است شرکت کنندگان در سفرهاي جهادي به آن توجه و التزام داشته باشند.
5. شناخت ظرفيت‌ها و استعدادهاي منطقه و شكوفايي آن
از آنجا كه شركت‌كنندگان در اين سفرها شامل قشر فرهيخته و نخبگان دانشگاهي و حوزوي مي‌باشند، بخشي از خدمات قابل انجام در سفر ارائة خدمات علمي به منطقه است، لذا مدت زمان حضور اين افراد در منطقه فرصت بسيار مناسبي براي شناسايي استعدادها و ظرفيتهاي اقتصادي است كه در صورت انجام صحيح برنامه‌هاي علمي، امكان شكوفايي اين استعدادها نيز فراهم خواهد شد.
6. رفع فقر مادي از چهرة منطقه و حركت به سمت عمران و آباداني
اگرچه خدمات عمراني، كشاورزي، بهداشتي – درماني و … در فرصت كوتاه اين سفرها به نظر ناچيز مي‌رسد، لكن گامهایی خواهند بود براي رفع فقر و محرميت از چهرة مناطق محروم كشور.
*نكته قابل توجه ديگر آنست كه چنانچه اين حركتها به صورت فراگير در كشور انجام گيرد ثمرات آن نيز بسيار چشم‌گير و قابل توجه خواهد بود، لذا نگاه مصداقي و جزئي نگر به آثار تك تك اين سفرها صحيح نبوده و ظرفيت و قابليت‌هاي اين اردوها بايد در قالب يك جريان عمومي سنجيده شود.
ج) جايگاه حرکت از نظر آثار تربيتي آن براي شرکت‌کنندگان در سفر
1. بهره‌مندي از فضاي معنوي كم نظير اين سفرها و حركت به سمت خودسازي
حاكميت ارزشهاي عميق ديني بر فضاي اين حركتها و درك زيبايي‌هايي چون اخوت و برادري، ايثار، كار و تلاش مخلصانه، دوري از دنيا و مظاهر آن و سادگي و قناعت موجود در اين سفرها دست به دست هم مي‌دهد تا حركتهاي جاري را به بستری كم نظير براي بهره‌مندي معنوي و خودسازي شركت‌كنندگان در آن مبدل سازد.
2. چشيدن طعم فقر و محروميت
همنشيني با مردم محروم و زندگي با آنان ولو در مدتي كوتاه، علاوه بر اينكه طبق تعاليم اسلامي از وظايف اجتماعي ماست، زمينه را براي درك صحيح معضلات و مشكلات مردم، ايجاد دردمندي و دغدغه، همچنين تلاش براي ارائة راه حل و رفع معضلات، در ميان شركت‌كنندگان تقويت مي‌كند و افرادي را كه در آينده مديريت‌هاي مختلف كشور را در دست مي‌گيرند از نزديك با معضلات و مشكلات ولي نعمت‌هايشان آشنا مي‌سازد.
3. افزايش توان مديريت و تقويت مسئوليت پذيري برگزار كنندگان و شركت‌كنندگان.
در نگاهي اجمالي به مراحل برگزاري سفرها و تنوع حوزه‌هاي كاري موجود در آن، هم چنين سختي‌ها و مشكلات موجود در ادارة آن اين مطلب را مسجّل مي‌كند كه برنامه‌ريزي و ادارة اين گونه حركتها نياز به توان اجرايي و مديريتيِ بالايي دارد كه قابل مقايسه با ساير فعاليتهاي رايج در محافل دانشجويي نيست. از طرف ديگر شرايط حاكم بر اين سفرها، مسؤلان سطوح پایین اجرايي را به پختگي لازمه مي‌رساند. در نتیجه تجربة حاصل از برگزاري اين سفرها اندوختة بسيار گرانقدري براي مسؤليت‌هاي آيندة برگزاركنندگان آن خواهد بود و از طرف ديگر ماهيت برنامه هاي تعريف شده كه عمدتاً برمبناي فعاليتهاي جمعي است، روحية تلاش دسته جمعي و كارگروهي را در شركت‌كنندگان تقويت مي‌كند.
4. تقويت و ترويج ارزشهاي انقلابي
توجه به وظايف انقلابي و ديني هر كس براي رفع فقر و محروميت از چهرة مناطق مختلق كشور، مبارزه با استضعاف و بي عدالتي، لزوم تقويت روحية جهادي و حركتهاي مخلصانه و داوطلبانه و بسياري از ارزشهاي ديگر كه برخاسته از متن انقلاب اسلامي ماست مي‌تواند در بستر حركتهاي جهادي تقويت گشته و به صورت چشم‌گيري ترويج یابد.
6. جهت‌گيري فعاليتهاي علمي و فوق برنامة قشر تحصيلكرده در راستاي خدمت به مردم
زمينه‌هاي موجود در اين سفرها براي فعاليت، اين باور را ايجاد مي‌كند كه دانشجویان، نه تنها فعاليتهاي علمي و تحصيلي، بلكه فعاليتهاي جانبي و فوق برنامة خود را مي‌توانند براي تحقق برخي اهداف و ارزشهاي والايي چون خدمت به مردم، جهت دهي كنند و ثمرة تخصص علمي خود را در رفع فقر و محروميت از كشور مشاهده نمایند. امام خميني(ره) در اين رابطه مي فرمايند:
«…دانشجو، مهندسان، متخصصان شهري و دهاتي همه با هم بايد تشريک مساعي کنند و اين ايران را که خراب شده است بسازند…»(26/3/1358)
د) جايگاه حرکت از نظر آثار و بركات مربوط به مسئولان منطقه‌اي
1. تقويت روحيه و دلگرمي به كار و خدمت در مناطق محروم
خلوص نيت، شور جواني و معنويت فضاي حاكم در بين شركت‌كنندگان، هم چنين مشاهدة تلاش بي وقفه و مجدّانة جوانان تحصيلكرده براي خدمت رساني به مردم مناطق محروم، عاملي است براي روحيه گرفتن و تقويت انگيزة كار و خدمت در میان مسؤولان آن مناطق.
2. پاسخگويي در مقابل مطالبه و بازخواست از مسئولين
مسئولين سازمانها و نهادهاي گوناگون هنگامي كه مطالبه و بازخواست نسبتاً كارشناسي شدة دانشگاهيان را مشاهده مي‌كنند، با دقت در عملكرد و سعي در رفع نقصان هاي كار خويش در صدد رفع معضلات مربوطه در حيطة مديريتشان برخواهند آمد.
3. شناخت دقيق‌تر مشكلات و معضلات منطقه
زندگي چند هفته‌اي در ميان مردم مناطق محروم، مشكلات و معضلات آنها را بهتر معرفي مي‌كند، لذا اين شناخت براي شركت‌كنندگان در سفر بهتر ايجاد شده و مي‌توانند آنرا با زبان علمي و كارشناسي شده به مسئولين منطقه منتقل نمايند تا ایشان نيز بر اين معضلات بهتر احاطه پيدا كرده و در صدد رفع آن برآيند.
4. تقويت احساس تكليف و مسئوليت در قبال مناطق محروم
نفس توجه به مناطق محروم و پرداختن به معضلات آن كه از پيام‌هاي اردوهای جهادي است، اين فرهنگ را در ميان اقشار مختلف اعم از مسئولين اين مناطق گسترش مي‌دهد كه تكليف و مسئوليت ما در قبال محروميت‌هاي موجود در كشور براي همگان دو چندان بوده و اين تكليف براي مديران سنگين‌تر هم هست، لذا چنين حركات خود جوشي جديت در انجام تكليف را براي مسئولين و مديران اين مناطق به همراه خواهند داشت.
اما حرکت‌هاي جهادي فوايد و ثمرات متنوع ديگري نيز دارند که فهرست وار به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم:
1) زنده کردن رشادت‌هاي زمان جنگ در اذهان مردم و به تصوير کشيدن آن براي جوانان و نوجواناني که چنين صحنه‌هايي را فقط شنيده‌اند و واقعيت آن را درک نکرده اند.
2) فراهم آوردن زمينه‌ي لازم جهت مشارکت ملي براي سازندگي کشور
3) جنبه الگودهي اين فعاليت‌ها به عنوان حرکاتي اسلامي و تکليف‌محور و ترويج روحيه ايثار، جهاد، انفاق، همدردي، همبستگي، توجه به جهان آخرت، غرقه نشدن در ماديات دنيا، دوري از تجملات و…
